Diabetypering: wat het is en waarom het de diabeteszorg in een stroomversnelling kan brengen

Wekelijks krijgen bijna duizend mensen in Nederland te horen dat ze diabetes type 2 hebben. Inmiddels heeft ruim een miljoen Nederlanders diabetes type 2 en zijn er nog eens 1,1 miljoen met prediabetes [1]. Eén op de drie Nederlanders van 45 jaar en ouder heeft of krijgt in de toekomst diabetes type 2. 

Met ingrijpende gevolgen voor de patiënt. Meestal betekent de diagnose dat met medicijnen moet worden begonnen, wat in een later stadium vaak in insuline spuiten overgaat. Patiënten met diabetes type 2 hebben een aanzienlijk grotere kans op andere aandoeningen zoals hart- en vaatziekten, stofwisselings-, luchtweg- en oogaandoeningen [2]. Gemiddeld hebben ze een 4 jaar lagere levensverwachting. 

De bestrijding van de diabetespandemie die veel westerse landen teistert is lastig. De medicijnen bestrijden de symptomen, maar de ziekte echt tegengaan is vaak alleen kansrijk met een ingrijpende leefstijlverandering. Dat verklaart de recente belangstelling voor het onderzoekswerk van onder meer TNO naar de oorzaken van diabetes type 2. Bij verschillende patiënten blijkt de aandoening op verschillende manieren te ontstaan – er zijn uiteenlopende types in aan te wijzen, reden waarom apotheker en diabetesonderzoeker Anne-Margreeth Krijger-Dijkema de term diabetypering lanceerde [3]. 

Door de oorzaken van elk individueel geval te kennen, kan de behandeling beter op maat worden toegesneden. Onderzoekers Suzan Wopereis van TNO en José Castela Forte van Ancora Health vertellen over de mogelijkheden en uitdagingen. 

Suzan Wopereis: “Bij diabetes type 2 zijn verschillende organen betrokken, onder andere de lever, alvleesklier en spieren. Er kan onder meer sprake zijn van insulineresistentie van de lever of spieren of een verminderd vermogen van de alvleesklier om insuline te produceren. Het effect is hetzelfde, namelijk dat het insulinesysteem in het lichaam ontregeld is, wat resulteert in te veel glucose in het bloed. Met negatieve gevolgen voor de gezondheid. Bij elke patiënt onderzoeken we wat de oorzaken zijn van zijn of haar diabetes.”

Suzan Wopereis: “Omdat afhankelijk van het subtype de verschillende interventies meer of minder succesvol zijn. Bij een groot Spaans onderzoek hebben we bijvoorbeeld geanalyseerd hoe effectief twee langetermijn–leefstijlinterventies op diabetes type 2-uitkomsten waren. We ontdekten dat bepaalde diëten veel succesvoller waren bij mensen met verschillende onderliggende oorzaken van hun diabetes. Als mensen spierinsulineresistentie hadden waarbij hun spieren minder gevoelig waren geworden voor insuline, bleek een mediterraans dieet met veel groenten en meervoudig onverzadigde vetten zoals olijfolie goed te kunnen helpen. Als de problemen vooral in de lever lagen, hadden de patiënten meer baat bij een vetarm dieet.” 

Suzan Wopereis: “Het is genuanceerder dan dat. Inmiddels identificeren we twaalf types, naar aanleiding van de vraag of de alvleesklier normaal functioneert, aangedaan is maar wel restcapaciteit heeft, of zodanig is aangedaan dat herstel niet meer mogelijk is. Als je dat combineert met wel of geen leverinsulineresistentie en spierinsulineresistentie, krijg je twaalf groepen. De gevolgen voor hoe je met de ziekte om kunt gaan zijn groot. Gewoonlijk krijgen patiënten nu medicijnen die de hoeveelheid insuline in het bloed vergroten. Maar als de alvleesklier prima functioneert, is dat niet nodig. Sterker, het kan contraproductief werken.”

Suzan Wopereis: “Insuline is een anabool hormoon. Het heeft doorgaans als gevolg dat de hoeveelheid vetmassa groter wordt. Dat maakt het bijvoorbeeld buitengewoon lastig om af te vallen of om leververvetting aan te pakken.”

Suzan Wopereis: “Ik merk een sterk toenemende belangstelling van artsen. Het probleem is dat het opsporen van het diabetestype van elke patiënt in de dagelijkse medische praktijk lastig is. Artsen zouden een uitgebreide versie moeten doen van de glucose-tolerantietest waarbij op meerdere tijdstippen naar glucose- en insulineconcentraties wordt gekeken. Dat zijn veeleisende procedures. Daarom ben ik blij dat TNO samenwerkt met Ancora Health, die zo’n service aan de zorg kan aanbieden. Een andere kwestie is dat diabetypering nog niet is vastgelegd in de medische protocollen en dus niet wordt vergoed door zorgverzekeraars. De verzekeraars willen dat er voldoende onderzoeksbewijs ligt voordat ze dat gaan doen. Ook daarbij werken TNO en Ancora samen.”

José Castela Forte: “Ancora adviseert en coacht mensen bij hun gezondheidsverbetering. Dat kun je pas goed doen als je de onderliggende oorzaak van hun klachten kent. Het maakt veel uit of iemand een slecht of goed functionerende alvleesklier heeft. Als je de oorzaken kent, zijn leefstijlaanpassingen veel succesvoller.”

José Castela Forte: “Met leefstijlveranderingen kun je diabetes type 2 vaak terugdringen of zelfs omkeren. Maar als je mensen vraagt zich een andere leefstijl eigen te maken, vraag je nogal wat. Vaak gaat het om ingrijpende aanpassingen zoals andere voeding en meer bewegen. Daarom is het extra belangrijk dat je weet dat de aanpak die je adviseert de grootste kans van slagen heeft. Als je meer over de oorzaken van hun diabetes weet, kun je de patiënten beter helpen. En als je dat combineert met een 360 graden aanpak, waarbij je bijvoorbeeld ook kijkt naar hun sociale omgeving en welzijn, kun je tot een gepersonaliseerd gezondheidsplan komen. Dan kun je interventies aanbieden die ook op de lange termijn het meest effectief zijn.”

José Castela Forte: “Het eerste dat moet gebeuren is diagnostiek. Sommige patiënten hebben uitgebreidere tests nodig dan andere. Het algoritme dat TNO ontwikkelt kan helpen om dat soort keuzes te maken. De interventies die daarop kunnen worden gebaseerd hebben vooral te maken met leefstijlveranderingen, en de zorg is er nog niet altijd aan toe om daarop in te spelen. Efficiënte leefstijlinterventies die op grote schaal kunnen worden ingezet, kunnen daarin een belangrijke rol spelen.”

José Castela Forte: “Er zijn al kleinere succesvolle studies gedaan, onder andere in Nederland door TNO zelf [4]. De volgende stap is een groter onderzoek naar diabetypering en leefstijlinterventies. Ancora bereidt een meerjarige studie onder honderden patiënten in meerdere regio’s voor. In die studie willen we aantonen dat diabetypering de kans van slagen op het omkeren van diabetes type 2 bij patiënten vergroot.”

José Castela Forte: “Ongetwijfeld zullen we diabetes steeds beter onder controle leren krijgen, en diabetypering speelt daarin een grote rol. Algemener: om mensen goed met hun gezondheid te kunnen helpen is een gepersonaliseerde aanpak nodig waarbij we beschikken over specifieke gegevens van de patiënten en hoe ze op de behandeling reageren. Dat is niet alleen de toekomst van de diabeteszorg, het is de toekomst van de zorg in het algemeen.”

[1] Nivel https://www.nivel.nl/nl/publicatie/diabetes-mellitus-nederland-prevalentie-en-incidentie-heden-verleden-en-toekomst

[2] Diabetes Fonds https://www.diabetesfonds.nl/over-diabetes/diabetes-in-het-algemeen/diabetes-in-cijfers

[3] Interview Anne-Margreeth Krijger-Dijkema op Je Leefstijl Als Medicijn https://jeleefstijlalsmedicijn.nl/diabetypering-de-uniforme-diabetes-2-patient-bestaat-niet/

[4] Stevenshof Pilot Study https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34202194/