Moet het hart harder werken in de winter om het lichaam op de fiets warm te houden, of is uw bloed dikker in de zomer waardoor het hart harder moet werken om het bloed door de vaten te stuwen? Sportarts Edwin Achterberg verteld er meer over:

Om meteen met de deur in huis te vallen: er is zeker een verschil… Tijdens het sporten produceren de actieve spieren warmte, waardoor de lichaamstemperatuur toeneemt. Onderzoek heeft zelfs laten zien dat de lichaamstemperatuur bij hardlopers kan stijgen tot 41 graden zonder verschijnselen van koorts. Een teveel aan warmte wordt met het bloed naar de huid getransporteerd en daar afgegeven aan de omgeving. Dat moet ook wel want er kan niet eindeloos warmte worden opgeslagen in het lichaam. Een te hoge kerntemperatuur (temperatuur binnen in het lichaam) kan een heatstroke veroorzaken en zelfs tot de dood leiden. Het lichaam moet een teveel aan warmte dus kunnen afvoeren en heeft daarvoor enkele methoden:

  • Convectie, is het opnemen, of juist verliezen van warmte door stroming. De verplaatsing van warme lucht is een vorm van stroming
  • Conductie, is het opnemen, of juist verliezen van warmte door verplaatsing in een vaste stof. Het verplaatsen van warmte van de onderkant van een pan, naar de steel van de pan is een vorm van conductie
  • Straling, is het opnemen, of juist afgeven van warmte door infraroodstraling
  • Evaporatie, is het opnemen, of juist afgeven van warmte door verdamping. Zweten is een voorbeeld van evaporatie

Om de doorbloeding van de huid te doen toenemen, zal eerst het hartminuutvolume (de hoeveelheid bloed dat het hart per minuut rond pompt) moeten toenemen. Dat doet het hart onder andere door de hartfrequentie te verhogen. Echter, als de omgevingstemperatuur hoger wordt dan de lichaamstemperatuur dan werken convectie, conductie en straling niet meer. Het enige mechanisme om dan nog warmte kwijt te kunnen raken is door evaporatie, dus verdamping. De twee manieren waarop dat kan zijn met de ademhaling en door te zweten. Als daarnaast ook de luchtvochtigheid hoog is dan is het nog lastiger om warmte kwijt te raken. De mate van warmte stress is voor een groot deel dus afhankelijk van zowel de temperatuur als de luchtvochtigheid. Met deze twee variabelen kan de hitte-index van Steadman worden berekend (zie afbeelding). Dit geeft aan hoe groot de risico’s zijn. Om je tegen de warmte te wapenen kunnen verschillende maatregelen worden getroffen:

  • Voldoende drinken: isotone dranken zijn het best omdat de samenstelling hiervan overeenkomt met die van het lichaamsvocht. Teveel water drinken kan zelfs levensbedreigend zijn omdat dit te weinig zouten bevat waardoor het lichaamsvocht teveel verdund wordt. Let echter wel op, isotone dranken bevatten ook suikers. Een teveel aan suikers kan juist weer darmklachten geven. Tegenwoordig zijn er ook goede electrolyt tabletten (zouttabletten) die je in het water kunt doen.
  • Kleding: draag luchtige kleding. Natte kleding voert de warmte ook beter af dan droge kleding. U ziet de profs voorafgaand aan tijdritten de warming-up doen in een koelvest. Daarmee wordt geprobeerd de lichaamstemperatuur tijdens de warming-up niet te laten oplopen zodat tijdens de tijdrit meer buffercapaciteit beschikbaar is.

In een koude omgeving is juist het omgekeerde het geval. Dan zal het lichaam juist proberen om warmte vast te houden. De bloedvaten in de huid zullen daarom juist samenknijpen (vasoconstrictie) om zo de doorbloeding van de huid te minimaliseren. Als de lichaamstemperatuur toch te laag lijkt te gaan worden, dan is dat een signaal om te gaan bibberen/rillen. Dat is eigenlijk het steeds weer samentrekken van spiertjes waarbij dus warmte geproduceerd wordt. Om het lichaam warm te houden zal de hartfrequentie toenemen, oftewel bij eenzelfde hartfrequentie kun je minder snel fietsen. Het is dus belangrijk om afkoeling van het lichaam in koude te voorkomen. Enkele tips hiervoor zijn:

  • Meerdere lagen droge kleding en ook de handen, voeten en het hoofd goed bedekken. Als huid/kleding nat zijn dan gaat het verlies juist weer extra snel. Water geleid namelijk ongeveer 25 x sneller dan lucht. Pas dus op.
  • Probeer uit de wind te blijven, bv door in het bos te gaan fietsen. De gevoelstemperatuur kan door de wind veel lager zijn dan de werkelijke temperatuur

Sportarts Edwin Achterberg schrijft maandelijkse columns voor blad de Fiets